Integracją sensoryczną nazywamy prawidłową współpracę wszystkich posiadanych przez nas zmysłów. Dzięki niej możemy bez problemu wykonywać wiele czynności, które wydają nam się proste i automatyczne właśnie dlatego, że nasze zmysły działają prawidłowo i prawidłowo współdziałają ze sobą.
Idąc ulicą możemy rozglądać się na boki w poszukiwaniu jakiegoś obiektu. Nie potykamy się przy tym o nic, nie przewracamy i nie zatrzymujemy. Schodząc ze schodów możemy jednocześnie rozmawiać przez telefon i nieść pod pachą coś ciężkiego. Wykonywanie złożonych czynności jest możliwe dzięki różnym procesom których przebiegu nic nie wiemy i w ogóle się nad nim nie zastanawiamy. Oczywiście nasze zmysły nie są doskonałe, dlatego każdemu z nas przydarzają się sporadycznie różne potknięcia, wywrotki i wypadki. Sprawne funkcjonowanie na wielu płaszczyznach zawdzięczamy umiejętności planowania ruchu. Umiejętność ta pojawia się na skutek prawidłowego działania i współpracy naszych zmysłów. Podstawą integracji zmysłów jest prawidłowy odbiór wrażeń działających na nas z zewnątrz i tych które otrzymujemy z ciała. Odbierane wrażenia muszą być właściwie klasyfikowane, porządkowane i łączone w większe całości. Odbiór, klasyfikacja i porządkowanie wrażeń zmysłowych są procesami nieświadomymi. Zachodzą one w układzie nerwowym na poziomach, których działanie nie jest przez nas odczuwane. W pełni uświadamiamy sobie jedynie skutek tych procesów, to znaczy fakt, że osiągnęliśmy zamierzony efekt: znaleźliśmy na ulicy poszukiwany obiekt, zeszliśmy ze schodów, znieśliśmy pakunek i zakończyliśmy rozmowę.
Teorię integracji sensorycznej stworzyła dr A. J. Ayres, która zajmowała się pomocą dzieciom ze specyficznymi problemami w rozwoju. Udowodniła ona, że rozwój dziecka w ogromnej mierze uzależniony jest od umiejętności odbierania, klasyfikowania i łączenia ze sobą informacji pochodzących z trzech podstawowych kanałów zmysłowych: dotykowego, równoważnego i proprioceptywnego..
Poprzez zmysł dotyku dziecko odbiera wrażenia związane z temperaturą, kształtem i fakturą poszczególnych przedmiotów. Zmysł równowagi sprawia, że dziecko odbiera i rozumie odczucia związane z ruchem ciała w przestrzeni. Zmysł propriocepcji to informacje dotyczące pozycji ciała, odbierane przez dziecko poprzez mięśnie i stawy.
Dzięki propriocepcji pozycja ciała odczytywana jest prawidłowo bez konieczności spoglądania na poszczególne jego części. Zmysł ten umożliwia chodzenie bez patrzenia na stopy i mówienie bez obserwacji ruchów własnego języka.
Najbardziej uświadomionym zmysłem jest zmysł dotyku. Z działania pozostałych kanałów zmysłowych zdajemy sobie sprawę w momentach wykonywania niecodziennych i trudnych czynności: na przykład gdy musimy przejść przez wąską kładkę nad strumieniem, zrobić coś na drabinie lub poradzić sobie gdy nagle zgaśnie światło.
Podstawy integracji sensorycznej.
Pierwsze wrażenia zmysłowe zarówno zewnętrzne jak i wewnętrzne odbierane są przez dziecko jeszcze przed urodzeniem. Kanał dotykowy dostarcza dziecku wrażeń związanych z dotykiem wód płodowych, ścian macicy, stykaniem się dłoni dziecka itp.
Wrażenia pochodzące z kanału równoważnego i proprioceptywnego jakie odbiera nienarodzone jeszcze dziecko, to przemieszczanie się w macicy, zmiana pozycji ciała, ruszanie rękami, kopanie nogami, wkładanie kciuka do ust itp. Na tym etapie równowaga i propriocepcja już współdziałają ściśle ze sobą. Im silniejsze są odczucia z ciała, tym większe jest poczucie równowagi u dziecka. Ilość i intensywność wrażeń odbieranych przez zmysły, wzrasta wielokrotnie po przyjściu dziecka na świat. Moment narodzin daje dziecku cały szereg ważnych i potrzebnych odczuć zmysłowych.
Nieprawidłowa integracja zmysłów.
Nabywanie umiejętności związanych z odbiorem, klasyfikacją i łączeniem wrażeń zmysłowych nie zawsze jest w pełni prawidłowe. Nieprawidłowa integracja zmysłów może dać o sobie znać na różnych etapach rozwoju dziecka. Im silniejsze są zaburzenia integracji zmysłów, tym wcześniej się je zauważa. U niektórych dzieci problemy z integracją zmysłów uwidaczniają się w wieku niemowlęcym. U innych zauważa się je wtedy, gdy dziecko wchodzi w kontakt z grupą rówieśniczą przedszkolną lub szkolną.
Na skutek nieprawidłowości w zakresie rozwoju integracji sensorycznej, dzieci przejawiają bardzo specyficzne, jednocześnie bardzo zróżnicowane problemy w codziennym życiu domowym, przedszkolnym i szkolnym. Nieprawidłowe działanie każdego ze zmysłów i współpracy poszczególnych kanałów zmysłowych, zaburzają czynności manualne, procesy poznawcze i rozwój emocjonalny dziecka. Dziecko z problemami SI pomimo wysokiego IQ przejawia trudności w rysowaniu, wycinaniu, wiązaniu butów czy zapinaniu guzików. Następnie pojawiają się problemy w spostrzeganiu, myśleniu, skupianiu uwagi, czytaniu i pisaniu. Dzieci z problemami SI przejawiają trudności w organizowaniu własnej pracy i utrzymywaniu porządku w swoim otoczeniu.
Nieprawidłowy odbiór i przetwarzanie odczuć dotykowych objawiać się może unikaniem takich wrażeń(nadwrażliwość na dotyk) lub nadmiernym poszukiwaniem ich(obniżona wrażliwość na bodźce dotykowe). Dziecko nadwrażliwe na dotyk może unikać wrażeń związanych z myciem włosów, wycieraniem ciała, noszeniem ubrań, przytulaniem się itp. Dziecko z obniżoną wrażliwością dotykową może koncentrować się na tego typu doznaniach: poklepywać się, drapać, dotykać wielu przedmiotów itp.
Nieprawidłowości w funkcjonowaniu zmysłu równowagi przejawiają się w postaci lęku przed schodami, huśtawkami, a także ogólną niepewnością ruchową i unikaniem dużych ruchów ciała (nadwrażliwość na ruch). Zaburzenia zmysłu równowagi mogą przejawiać się także w postaci obniżonej wrażliwości na bodźce ruchowe. Dziecko poszukuje wówczas wrażeń ruchowych i dostarcza ich sobie w najróżniejszy sposób: wykonuje wiele zbędnych ruchów, obraca się, wchodzi na meble, cały czas podskakuje, wymachuje rękami itp.
Podobne objawy dają zaburzenia zmysłu propriocepcji. Dziecko, które słabiej odczuwa swoje ciało, rusza się cały czas tylko po to by wzmocnić te odczucia i upewnić się co do tego, że je odbiera. Dzięki temu lepiej czuje gdzie zaczyna i gdzie kończy się jego ciało.
Nieprawidłowy rozwój integracji zmysłów rodzi wiele problemów natury emocjonalnej. Dzieci takie mają wiele kłopotów, których przyczyny nie znają, nie zna jej także ich otoczenie. Nawarstwiające się problemy owocują niewłaściwym zachowaniem i nieudanymi kontaktami społecznymi. Problemy z integracją zmysłów mylone są często z brakiem wychowania, nieposłuszeństwem i niechęcią dostosowywania się do ogólnie przyjętych norm.
Dostosowanie się do wymagań otoczenia, w przypadku dzieci u których integracja zmysłów nie rozwinęła się prawidłowo, jest możliwe tylko wówczas, gdy przejawiane przez nie trudności zostaną właściwie zdiagnozowane i rozpocznie się proces adekwatnych oddziaływań terapeutycznych.
autor Małgorzata Gruszka terapeuta SI
Więcej informacji znajdziesz również:
Podstawowe zasady diagnozy i terapii integracji sensorycznej
